Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Gece Sembolü

Zaman, hakikatini keşfetme, anlamlandırma, yönetme gibi pek çok yönleriyle düşünce tarihinin en temel konuları arasında yer almıştır. Gündüzün zıddı olan ve karanlık zaman dilimini anlatan geceye de hem insanın ömrünün yarısını kapsadığı hayatın biyolojik manevi boyutlarına etkisi büyük olduğu için insanlık tarafından önem verilmiştir. Gündüz, aydınlık meşguliyet zamanı olmasına rağmen Kur’ân-ı Kerîm’de gecenin daha fazla zikredildiği, Allah’ın üzerine yemin ettiği vakit bir âyeti olarak telakki edildiği görülmüştür. Âyetlerde gece, “dinlenme, peygamberlere vahiy inme, helak, hikmetli işlerin diğerlerinden ayrılma vakti, gizlenme, ibadet etme yürüme/yola çıkma vakitleri” şeklinde gerçek anlamda, “karanlık”, “gaflet” “örtü” manalarında ise mecaz anlamda kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı, gece kavramının Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde kazandığı sembolik anlamları tespit etmekle birlikte kavramın İslâmî gelenekteki tasavvuf kültüründeki yerini ortaya koymaktır. Gece, akademik çalışmalara gerektiği ölçüde konu edilmemiştir. Gece hakkındaki mevcut çalışmalarda Kerîm’deki anlamları, ile ilgili kavram eylemler; mübarek gecelerin fazileti hadislerdeki kullanımına yoğunlaştığı görülmektedir. Mevlânâ üzerinde yapılan sadece rubâîlerinde seyr ü sülûk metodu açısından ele alınmıştır. Dolayısıyla bu çalışma zamanın yarısı gecenin, Mesnevî isimli eserinde remizlerin tespitteki boşluğu doldurmayı hedeflemektedir. Mevlânâ, Mesnevî’de “gece” kelimesini çoğunlukla kullanmıştır. eylemin olmadığı anı ifade ederken “karanlık/zulmet-i tabiat, gaflet, örtü” olumsuz; hakikate kapı aralamaya çalıştığı eylem anını anlatırken “yol almak/yolda olmak/vuslat” sembolleriyle olumlu etmektedir. yüklediği anlamlar/semboller kullanım şekilleri Kur’ân’daki manadan ilham alınarak zenginleştirilmiş, gecede/anda/kavramda derinleşme yolculuk remizler yoluyla anlatılmıştır.